Handhygiëne: op welke momenten?

De Wereldgezondheidsorganisatie benoemt 5 momenten van handhygiëne. In de praktijk blijven deze soms lastig te gebruiken. Daarom delen we hieronder ook een andere indeling: Kamer In, Kamer Uit, Voor Schoon, Na Vies.

5 momenten van handhygiëne (WHO)

De World Health Organisation (WHO) is een campagne gestart “SAVE LIVES: clean your hands” om het belang van handhygiëne te benadrukken. De ‘vijf momenten van handen reinigen’ zijn hierbij het uitgangspunt:

1. Voordat een patiënt wordt aangeraakt.
2. Voordat er wordt schoongemaakt of er begonnen wordt aan een medische procedure.
3. Na contact met lichaamsmaterialen en vloeistoffen.
4. Na fysiek patiëntencontact.
5. Na fysiek contact met de omgeving van de patiënt.

Handhygiëne is een van de belangrijkste maatregelen om besmetting te voorkomen. Doe het dan ook vaak en in ieder geval in de volgende situaties:

• Bij de vijf momenten zoals hierboven beschreven. Denk daarbij aan:
  o Voor kleine ingrepen waarbij huid- en/of slijmvliesbarrière is of wordt doorbroken, zoals blaaskatheterisatie, het inbrengen van een infuus, het nemen van een punctie.
  o Voor en na wondbehandeling of -verzorging.
  o Na lichamelijk onderzoek.
  o Na contact met lichaamsvochten, secreta, excreta, slijmvliezen of niet-intacte huid.
  o Na verpleegtechnische handelingen.
  o Na het wassen van de cliënt of het afhalen of opmaken van het bed.
• Na hoesten, niezen of snuiten.
• Na toiletbezoek.

Kamer In, Kamer Uit, Voor Schoon, Na Vies

Onderzoeker Gwen Teesing van de GGD Rotterdam-Rijnmond en het Erasmus MC merkte in de praktijk dat de vijf momenten van de WHO voor veel zorgmedewerkers best ingewikkeld of verwarrend zijn. Daarom bedacht zij andere termen voor in het verpleeghuis. Die ook nog eens veel gemakkelijker te onthouden zijn.

• Kamer In (moment 1 van de WHO)
• Kamer Uit (moment 4 en 5 van de WHO)
• Voor Schoon (moment 2 van de WHO)
• Na Vies (moment 3 van de WHO)

Dit zijn dus geen andere regels dan de vijf momenten van de WHO, maar het wordt wel anders uitgelegd.

Kamer in en uit

Voor ‘kamer in’ geldt: je doet de kamerdeur van de bewoner open en loopt naar binnen. Je sluit de deur en daarna doe je handhygiëne. Dit is dus altijd aan de binnenkant van de kamer.

Ook 'kamer uit' is in de kamer. Voordat je de kamer van de bewoner weer verlaat, doe je altijd handhygiëne. Niet pas als je op de gang staat, want dan heb je de deurklink al aangeraakt met je 'vieze' handen. Je gaat dus ook niet met handschoenen de gang op.

Kamer in blijkt vaak een aandachtspunt. Veel verzorgenden en verpleegkundigen denken er niet aan, omdat ze het gevoel hebben dat ze schoon zijn op het moment dat ze de kamer in lopen en meteen aan de slag willen.

Geldt dit altijd?

Wanneer je de kamer van een bewoner in gaat om alleen iets neer te leggen (en verder niets of niemand aanraakt), dan hoef je geen handhygiëne toe te passen. Raak je in de kamer wel iets aan (maar niet de bewoner), dan doe je alleen 'kamer uit'. Handhygiëne is wel altijd nodig voordat je een bewoner aanraakt en daarna. Wanneer je samen met iemand de kamer uitloopt, reinig je je handen op het moment dat je de bewoner verlaat.

Er is één bijzondere uitzondering voor verpleeghuizen. Volgens de WHO hoef je geen handhygiëne uit te voeren bij sociaal contact als een schouderklopje. Dan mag je handhygiëne overslaan.

Voor schoon

Er zijn twee soorten schone handelingen. Bij beide moet je eerst handhygiëne toepassen.

• Handelingen waarbij je de huid- of slijmvliesbarrière doorbreekt (invasieve handelingen)
• Bereiden en serveren van eten en medicijnen

Invasieve handelingen zijn bijvoorbeeld injecteren, wondzorg en katheterzorg. Bij deze handelingen reinig je niet alleen je handen, maar draag je ook handschoenen. Om te zorgen dat de handschoenen schoon zijn als je begint, is het belangrijk om je handen te desinfecteren voor het pakken en aantrekken van de handschoenen. En na het uittrekken ook weer. Handschoenen zijn namelijk nooit een vervanging voor handhygiëne.

Probeer altijd van schoon naar vies te werken, zodat je niet onnodig vaak handhygiëne hoeft te doen.

Na vies

Dit is waarschijnlijk voor verzorgenden en verpleegkundigen het meest logische moment om de handen goed schoon te maken. 'Na vies' is na aanraking met lichaamsvocht, van jezelf of van de bewoner. Denk bijvoorbeeld aan snot, bloed, urine, ontlasting of braaksel.

Na een invasieve handeling is handhygiëne dus nodig, maar ook na het verschonen van het beddengoed of na het aanraken van een katheterzak. Ook na het wassen, verschonen of helpen bij het naar de wc gaan moet je handhygiëne toepassen.

Veelgestelde vragen

Wanneer moet je je handen wassen en wanneer desinfecteren? Het antwoord op deze en andere vragen vind je bij 6 tips over handhygiëne.

Aan de slag

Wil je je team graag vertellen over Kamer In, Kamer Uit, Voor Schoon, Na Vies? Geef dan deze presentatie bijvoorbeeld tijdens een teamoverleg. In het script vind je antwoorden op veelgestelde vragen en genoemde bezwaren. Bijvoorbeeld over handhygiëne in combinatie met de was. De presentatie hoort bij het onderzoeksproject van Gwen Teesing.

• Presentatie: 'Handhygiëne: op welke momenten?' (zie downloads)
• Script bij de presentatie (zie downloads)

Ga ook aan de slag met barrières bij handhygiëne. 

Kamer In, Kamer Uit, Voor Schoon, Na Vies is ontstaan binnen het project HANDSOME, verbeteren van handhygiëne in verpleeghuizen. Het onderzoek wordt uitgevoerd door de GGD Rotterdam-Rijnmond in samenwerking met het Erasmus MC, afdeling maatschappelijke gezondheidszorg en wordt mogelijk gemaakt door ZonMw.

Bekijk alle tools van HANDSOME